Συλλογικές αγωγές για την προστασία των καταναλωτών

Σύμφωνα με το νόμο  2251/94 όπως αυτός τροποποιήθηκε με το νόμο 3587/2007 μία Ένωση καταναλωτών που  έχει τουλάχιστον 500 ενεργά μέλη και έχει εγγραφεί στο μητρώο ενώσεων καταναλωτών  πριν από ένα τουλάχιστον έτος, μπορεί να ασκεί, κάθε είδους αγωγήγια την προστασία  των γενικότερων συμφερόντων του καταναλωτικού κοινού (συλλογική αγωγή). Η αγωγή  μπορεί να ασκηθεί και όταν η παράνομη συμπεριφορά προσβάλλει τα συμφέροντα τριάντα  30, τουλάχιστον, καταναλωτών.

Η ΕΚΠΟΙΖΩ είναι η  μόνη Ελληνική Ένωση Καταναλωτών που έχει καταθέσει, ήδη από το 1996, συλλογικές  αγωγές. Συνολικά έχει κάνει 57 συλλογικές αγωγές εναντίον 69 εταιρειών, για καταχρηστικούς  όρους (Πίνακας 1), παραπλανητική διαφήμιση (Πίνακας 2) και παραβίαση του νόμου  2251/94 (Πίνακας 3). Απ’ αυτές, ματαιώθηκαν 8 ενώ έχουν εκδικαστεί οι 49. Θετική  απόφαση είχαν οι 43 εξ’ αυτών στο Πρωτοδικείο-Εφετείο ή και στον Άρειο Πάγο και  αρνητική 6.

Πίνακας 1. Συλλογικές αγωγές ΕΚΠΟΙΖΩ για καταχρηστικούς όρους στα συμβόλαια

Πίνακας 2. Συλλογικές αγωγές ΕΚΠΟΙΖΩ για παραπλανητική διαφήμιση

Πίνακας 3. Συλλογικές αγωγές ΕΚΠΟΙΖΩ για παραβίαση του νόμου 2251/94

Πίνακας 4. Συλλογικές αγωγές ΕΚΠΟΙΖΩ για άλλους λόγους

Οι  πλέον σημαντικές συλλογικές αγωγές αφορούσαν στους καταχρηστικούς όρους στις συμβάσεις  πιστωτικών καρτών, Στεγαστικών Δανείων, καταθετικών λογαριασμών, καθώς και στα ασφαλιστήρια  συμβόλαια ζωής. Παραθέτουε παρακάτω τις σημαντικότερες:  

Μία  απόφαση εξαιρετικής σπουδαιότητας και ιστορικής σημασίας για την προστασία των καταναλωτών  εκδόθηκε από τον Άρειο Πάγο. Η απόφαση (υπ’ αριθ. 1219/2001) εκδόθηκε επί συλλογικής  αγωγής που είχε ασκήσει η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. κατά της CITIBANK.  Υπέρ της CITIBANK είχε παρέμβει στη δίκη και είχε καταστεί  διάδικος και η ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΡΑΠΕΖΩΝ. Η  απόφαση θεωρεί ως παράνομες και καταχρηστικές τις επιβαρύνσεις που επιβάλει η τράπεζα  σε λογαριασμούς καταθέσεων και καταγράφει ως καταχρηστικούς μία σειρά γενικών όρων  συναλλαγών («ψιλά γράμματα») που χρησιμοποιούν σήμερα οι τράπεζες στις συμβάσεις  πιστωτικών καρτών. Είναι δε τέτοιο το μέγεθος των παρανομιών και καταχρηστικών όρων  που διαπιστώνονται ώστε να ανατρέπονται στην κυριολεξία τα σημερινά δεδομένα στον  τομέα πιστωτικών καρτών. Η  απόφαση κρίνει καταρχήν ως καταχρηστικό τον όρο με βάση τον οποίο η CITIBANK επέβαλε μηνιαία έξοδα 5.000 δραχμές σε όσους  λογαριασμούς καταθέσεων δεν υπερέβαιναν το όριο των 5.000.000 δραχμών. Ο  Άρειος Πάγος κρίνει εξάλλου ότι το ανώτατο όριο των εξωτραπεζικών επιτοκίων, το  ανώτατο δηλαδή επιτόκιο με το οποίο μπορεί κάποιος να δανείσει χρήματα, δεσμεύει  και τις τράπεζες. Το όριο αυτό που σήμερα είναι 9,0% απαγορεύεται να υπερβαίνουν  και οι τράπεζες. Επομένως, τα επιτόκια πιστωτικών καρτών που σήμερα κυμαίνονται  στο ύψος του 17%, είναι άκυρα κατά το μέρος που υπερβαίνουν το νόμιμο επιτόκιο,  οι δε καταναλωτές δικαιούνται να αξιώσουν την επιστροφή των τόκων που κατέβαλαν  πάνω από το ισχύον κάθε φορά δικαιοπρακτικό επιτόκιο.
     Παράνομοι  και καταχρηστικοί είναι επίσης οι όροι που  

• Προβλέπουν  προμήθεια της τράπεζας για την ανάληψη δανείου μέσω της πιστωτικής κάρτας
• Μετακυλύουν  στον κάτοχο της κάρτας την ευθύνη για κάθε παράνομη χρήση της πιστωτικής κάρτας  που έγινε εξαιτίας κλοπής ή απώλειάς της, δίχως να εξαρτούν την ευθύνη αυτή από  υπαιτιότητα του καταναλωτή
• Προβλέπουν  την δυνατότητα της τράπεζας να μεταβάλει (αυξάνει) μονομερώς το επιτόκιο, δίχως  να αναφέρονται στην σύμβαση συγκεκριμένα και εύλογα κριτήρια  με βάση τα οποία θα γίνει η αύξηση 
• Καθορίζουν  ως αποκλειστικά αρμόδια για την εκδίκαση των διαφορών μεταξύ της τράπεζας και των  πελατών τα δικαστήρια των Αθηνών με αποτέλεσμα να επιβαρύνονται και να δυσχεραίνονται  στην υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους οι καταναλωτές από άλλες πόλεις
• Προβλέπουν  ότι αν ο καταναλωτής δεν αντιδράσει σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα, σημαίνει ότι  ο καταναλωτής έλαβε το μηνιαίο λογαριασμό από την τράπεζα και δεν μπορεί να τον  αμφισβητήσει
• Στερούν  σε κάθε περίπτωσης την δυνατότητα του καταναλωτή να προβάλει κατά της τράπεζας ενστάσεις  που έχει κατά του προμηθευτή  
• Προβλέπουν  την δυνατότητα μονομερούς αναπροσαρμογής της συνδρομής

Ως καταχρηστικοί κρίθηκαν στην ίδια υπόθεση ( από το Πολυμελές  Πρωτοδικείο και το Εφετείο, ενώ η καταχρηστικότητά τους δεν αμφισβητήθηκε ενώπιον  του Αρείου Πάγου), και οι γενικοί όροι που προβλέπουν την δυνατότητα της τράπεζας:

• Να  τροποποιεί μονομερώς τους όρους της σύμβασης
• Να  καταγγέλλει την σύμβαση ή να διακόπτει την χρήση της κάρτας χωρίς σπουδαίο λόγο  ή την τήρηση ορισμένης προθεσμίας

Μία απόφαση-σταθμός για  την προστασία των καταναλωτών που παίρνουν στεγαστικά δάνεια  εκδόθηκε από το Εφετείο Αθηνών επί συλλογικής  αγωγής της Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. Πρόκειται για την με αριθμό  5253/2003 απόφαση του Εφετείου Αθηνών που διαπιστώνει δεκαπέντε παράνομους όρους  που οδηγούν  σε αυθαίρετες χρεώσεις, αδιαφάνεια  και υπονόμευση των δικαιωμάτων των δανειοληπτών.
Ειδικότερα,  με την με αριθμό 5253/2003  απόφαση του Εφετείου  Αθηνών επιβεβαιώνεται η ορθότητα της πρωτόδικης απόφασης και κρίνονται  παράνομοι και καταχρηστικοί οι ακόλουθοι όροι  και πρακτικές:

• η  είσπραξη από την τράπεζα για τη χορήγηση του δανείου εξόδων χρηματοδότησης,  ύψους μάλιστα 1% επί του ποσού του δανείου
• η  είσπραξη εξόδων φακέλου
• η  αξίωση της τράπεζας, σε περίπτωση πρόωρης εξόφλησης δανείου,  να καταβάλει ο δανειολήπτης ποσό ύψους 2,5% επί  του ποσού που αφορά η πρόωρη προεξόφληση, σε   δάνεια με κυμαινόμενο επιτόκιο
• η  δυνατότητα της τράπεζας να προσαρμόζει μονομερώς το επιτόκιο στα δάνεια με κυμαινόμενο  επιτόκιο, δίχως η προσαρμογή  αυτή να είναι  σε συνάρτηση με κάποιο εύλογο κριτήριο  (λ.χ.  το διατραπεζικό επιτόκιο euribo, επιτόκιο ΕΚΤ) ή  να αξιώνει την επιστροφή του δανείου αν ο λήπτης του δανείου δεν αποδεχθεί την προσαρμογή
• η  δυνατότητα της τράπεζας να καταγγέλλει τη σύμβαση σε περίπτωση καθυστέρησης πληρωμής  οποιασδήποτε δόσης
• η  εκχώρηση από τον δανειολήπτη των μισθωμάτων του ακινήτου στην τράπεζα προς πρόσθετη  διασφάλισή της
• η  επιφύλαξη της δυνατότητας είσπραξης από την τράπεζα προμήθειας κατά τη διάρκεια  του δανείου

  Καταχρηστικοί  κρίνονται ακόμη  έξι όροι που υποχρεώνουν  το πρόσωπο που υπογράφει ως εγγυητής τη σύμβαση   δανείου να παραιτηθεί από τα δικαιώματα και τις ενστάσεις του (άρθρα 862  – 868 Αστικού Κώδικα), όπως ιδίως:   

• να  μην ελευθερώνεται ο εγγυητής αν η τράπεζα από δικό της πταίσμα δεν μπόρεσε να ικανοποιηθεί  από τον δανειολήπτη ή αν η τράπεζα παραιτήθηκε από άλλες ασφάλειες που υπήρχαν για  το δάνειο
• να  διαιωνίζεται η ευθύνη του εγγυητή ακόμα και όταν η τράπεζα δεν επιδιώκει σε ορισμένες  προθεσμίες δικαστικά την ικανοποίησή της από τον δανειολήπτη, μολονότι η οφειλή  του δανειολήπτη είναι ληξιπρόθεσμη 

Η αγωγή της Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ.  στρεφόταν κατά της Εμπορικής Τράπεζας. Ωστόσο, η απόφαση ισχύει για όλες τις τράπεζες,  καθώς μάλιστα όλες σχεδόν χρησιμοποιούν τους παραπάνω όρους. Όπως, ρητά αναφέρει  το Εφετείο Αθηνών σε αυτή, «η απόφαση παράγει τα αποτελέσματά της έναντι πάντων  και αν δεν ήταν διάδικοι και, επομένως, όσα αυτή καθορίζει ισχύουν και για τις άλλες  τράπεζες».

Η  απόφαση, ως τελεσίδικη, είναι άμεσα εκτελεστή. Κάθε τράπεζα οφείλει από τη στιγμή  που η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. θα επιδώσει σε αυτήν την απόφαση να πειθαρχήσει. Διαφορετικά,  η απόφαση προβλέπει χρηματική ποινή ύψους 3.000 ευρώ για κάθε παραβίασή της.   

Μία  ακόμη επιτυχία της Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. στο δικαστικό αγώνα που διεξάγει για την προστασία  των καταναλωτών από παράνομες τραπεζικές χρεώσεις. Με την με αριθμό 430/2005 απόφασή  του ο Άρειος Πάγος κρίνει καταχρηστικές δύο ακόμη πρακτικές των τραπεζών.    

• Άρειος  Πάγος επιβεβαιώνει ότι είναι καταχρηστικός ο όρος με τον οποίο οι καταναλωτές υποχρεώνονται  να καταβάλλουν στις Τράπεζες, όταν εξοφλούν πρόωρα στεγαστικό δάνειο, ποσό που συνήθως  ανέρχεται σε 2,50% επί του προεξοφλούμενου κεφαλαίου του δανείου

Μάλιστα,  η απόφαση συνοδεύεται από μία εκτενή αιτιολογία που δεν αφήνει κανένα πλέον περιθώριο  για την εξακολούθηση, με οποιαδήποτε άλλη μορφή,  της παράνομης αυτής πρακτικής. Ο Άρειος Πάγος  επισημαίνει με έμφαση ότι η γνωστή ως ποινή πρόωρης εξόφλησης επιβάρυνση  (penalty) δεν μπορεί να δικαιολογηθεί  στην περίπτωση του κυμαινόμενου επιτοκίου, καθώς η τράπεζα επανατοποθετώντας τα  χρήματα επιτυγχάνει την ίδια επιτοκιακή απόδοση και δεν υφίσταται καμία ζημία. Ούτε  μπορεί η τράπεζα να αξιώνει τίμημα για την παροχή της δυνατότητας πρόωρης εξόφλησης  γιατί αυτή είναι δικαίωμα του δανειολήπτη. 

Χιλιάδες  πλέον καταναλωτές που έχουν υποστεί παρανόμως την επιβάρυνση αυτή έχουν πλέον στα  χέρια τους μία ξεκάθαρη απόφαση του Αρείου Πάγου για να αξιώσουν την επιστροφή των  χρημάτων τους. Οι τράπεζες οφείλουν να επιστρέψουν τα ποσά αυτά στους δανειολήπτες.   

• Ο  Άρειος Πάγος κρίνει επίσης καταχρηστικό  τον  όρο σύμφωνα με τον οποίο η τράπεζα υπολογίζει τους τόκους με έτος 360 ημερών αντί  με 365 ή 366  ημερών, με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται  πρόσθετα ο δανειολήπτης 

Με  μία εκτενή  αιτιολογία ο Άρειος Πάγος θέτει  αυστηρές προδιαγραφές προκειμένου να μπορούν να δικαιολογηθούν διάφορες τραπεζικές  χρεώσεις. Ανοίγει έτσι διάπλατα το δρόμο ακόμα και άλλες τραπεζικές χρεώσεις που  δεν αποτέλεσαν αντικείμενο της δίκης, να προσβληθούν ως προς τη νομιμότητά τους. Η  απόφαση αφορούσε τη συλλογική αγωγή της ΕΚΠΟΙΖΩ κατά μεγάλης τράπεζας, με την  οποία τόσο πρωτόδικα όσο και στο Εφετείο είχαν κριθεί καταχρηστικοί και παράνομοι  δέκα πέντε όροι που χρησιμοποιούν οι τράπεζες στις συμβάσεις στεγαστικών δανείων.  Ωστόσο, η εναγόμενη τράπεζα προσέφυγε στον Άρειο Πάγο μόνο για τρεις από αυτούς,  με αποτέλεσμα και η παρανομία των υπολοίπων όρων  να καταστεί πλέον αμετάκλητη. Οι τράπεζες  ωστόσο εξακολουθούν να κάνουν χρήση των παράνομων  αυτών όρων, με προσχηματικές αλλαγές που δεν αίρουν την παρανομία τους. Με  την παραπάνω αγωγή της η ΕΚΠΟΙΖΩ δεν είχε προσβάλει καταρχήν την επιβάρυνση  πρόωρης εξόφλησης και για τα δάνεια με σταθερό επιτόκιο. Είναι, ωστόσο, προφανές  από την αιτιολογία της απόφασης ότι στην περίπτωση του σταθερού επιτοκίου η επιβάρυνση  μπορεί να δικαιολογηθεί μόνον εφόσον συντρέχουν ορισμένες προϋποθέσεις που  καθορίζουν και το επιτρεπτό ύψος της. Παράλληλα,  συνεχώς πολλαπλασιάζονται οι αποφάσεις των Ειρηνοδικείων επί των ομαδικών αγωγών  που οργανώνει η ΕΚΠΟΙΖΩ  για την επιστροφή  των «εξόδων δανείου». Όλες οι αποφάσεις που εκδίδονται διατάσσουν την επιστροφή  των δήθεν «εξόδων δανείου» (έξοδα φακέλου, προέγκρισης ή χρηματοδότησης)  στους καταναλωτές. Οι αγωγές αυτές συνεχίζονται,  λοιπόν,  με απόλυτη επιτυχία. Η  απόφαση του Αρείου Πάγου δέχεται την αναίρεση της τράπεζας σχετικά με την εισφορά  του ν. 128/75 κρίνοντας ότι η μετακύληση της εισφοράς  αυτής  στον  δανειολήπτη δεν είναι παράνομη. Τέλος,  η απόφαση του Αρείου Πάγου δέχεται την αναίρεση της ΕΚΠΟΙΖΩ για την μικρή χρηματική  ικανοποίηση των 15.000 ευρώ που είχε επιβάλει το Εφετείο σε βάρος της τράπεζας,  παραπέμποντας την υπόθεση ως προς το ζήτημα αυτό εκ νέου στο Εφετείο. Είναι  φανερό ότι ανοίγει ο δρόμος για την επιβολή σοβαρών  πλέον χρηματικών ικανοποιήσεων σε βάρος των τραπεζών.   

Η  ΕΚΠΟΙΖΩ, με δύο συλλογικές αγωγές που είχε καταθέσει στο Μονομελές Πρωτοδικείο  Αθηνών κατά των Τραπεζών ΕΘΝΙΚΗΣ και ΓΕΝΙΚΗΣ,  πέτυχε την απαγόρευση συνέχισης προβολής δύο, αντίστοιχα, διαφημίσεων «καταναλωτικών  δανείων» τους, λόγω παράβασης του Νόμου περί προστασίας του καταναλωτή και της νομοθεσίας  για την καταναλωτική πίστη.

Πιο  συγκεκριμένα, οι με αρ. 1212/2007 και 33/2008 αποφάσεις δικαιώνουν τον αγώνα της  Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. ενάντια στην παραπλάνηση των καταναλωτών από τις διαφημίσεις τραπεζών.  Ειδικότερα, στο διατακτικό της, η με αρ. 1212/2007 απόφαση «απαγορεύει στην Εθνική  Τράπεζα να δημοσιεύει στον ημερήσιο και περιοδικό τύπο και να προβάλλει μέσω τηλεοπτικών  σταθμών τη διαφήμιση με περιεχόμενο «Ώρα για Εθνική. Ανοικτό δάνειο 5.000€ με το  χαμηλότερο επιτόκιο 4,97% για ένα χρόνο. Ισχύει μέχρι 31 Δεκεμβρίου», στην οποία  αναφέρεται το ΣΕΠΠΕ ύψους 11,52% με πολύ μικρά γράμματα κάθετα δεξιά, στην  έντυπη μορφή της και με πολύ μικρά γράμματα ως κυλιόμενο με μεγάλη ταχύτητα κείμενο,  στην τηλεοπτική μορφή της». Ομοίως,  σύμφωνα με το διατακτικό της, η με αρ. 33/2008 απόφαση, «απαγορεύει στη Γενική Τράπεζα  να προβάλλει μέσω τηλεοπτικών σταθμών και να εκπέμπει μέσω ραδιοφωνικών σταθμών  ανά την Ελλάδα, τη διαφήμιση που αφορά το καταναλωτικό δάνειο με την ονομασία “GENIKI XTRA  SMALL” με επιτόκιο 3,95% και σε «μπάρα» που τρέχει  με πολύ μικρά γράμματα στη βάση της τηλεοπτικής διαφήμισης δυσανάγνωστα «ΣΕΠΠΕ  8,03% για ποσό δανείου 10.001€ με επιτόκιο 3,95% πλέον εισφ. Ν. 128/75  (0,6%) με εφάπαξ δαπάνη εξέταση του αιτήματος δανειοδότησης κι έγκρισης δανείου  170€ και συνολική διάρκεια 12 μήνες». Επιπλέον,  οι  ως άνω αποφάσεις προβλέπουν την επιβολή  χρηματικής ποινής  3.000€ και 5.000€ αντίστοιχα,  για κάθε παράβαση της ως άνω διάταξης και   αναγνωρίζουν, ως χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης των καταναλωτών  το ποσό των 10.000€.

Όπως  έχει επανειλημμένα τονιστεί από την ΕΚΠΟΙΖΩ, και πλέον συνηγορείται από το σκεπτικό  των εν λόγω αποφάσεων, αποτέλεσμα περιεχομένου των διαφημίσεων αυτών, είναι ότι  ο καταναλωτής δεν λαμβάνει  πλήρη γνώση των  όρων των προσφερομένων δανείων και ιδίως των οικονομικών στοιχείων (ύψος επιτοκίου,  ΣΕΠΠΕ, κλπ) με συνέπεια να  δημιουργείται  η εντύπωση ότι το διαφημιζόμενο επιτόκιο είναι  πολύ χαμηλό 4-5%, ενώ το τελικό ποσοστό επιβαρύνσεώς του (ΣΕΠΠΕ) είναι υπερδιπλάσιο. Το  γεγονός άλλωστε ότι με αυτές τις πρακτικές των τραπεζών οι καταναλωτές παραπλανούνται,  καταδεικνύεται εύστοχα μέσα από το σκεπτικό των αποφάσεων: «Ο ισχυρισμός της εναγομένης  ότι σε κάθε περίπτωση η εν λόγω διαφήμιση αποτελούσε ένα απλό ερέθισμα για τον καταναλωτή,  είναι απορριπτέος, αφού κατά τα διδάγματα της κοινής πείρας, όποιος δελεάζεται με  ένα χαμηλό επιτόκιο συχνά οδηγείται στο κατάστημα της τράπεζας έχοντας στην πραγματικότητα  ήδη προαποφασίσει τη λήψη του δανείου, ενώ μεγάλη μερίδα του καταναλωτικού κοινού  αγνοεί και την έννοια του ΣΕΠΠΕ και πιστεύει αυτό που αποκομίζει από τη διαφήμιση». 

Με  την  με αριθμό 840/2008  απόφαση του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών που  εκδόθηκε  επί συλλογικής αγωγής της ΕΚΠΟΙΖΩ  κατά μεγάλης ασφαλιστικής εταιρείας (ALICO) κρίνονται καταχρηστικοί  δύο όροι  που αφορούν το δικαίωμα εξαγοράς  και την ελευθεροποίηση της ασφάλισης από την καταβολή ασφαλίστρων (δηλαδή το κεφάλαιο  που εξακολουθεί να αποταμιεύεται ή να επενδύεται σε περίπτωση που ο ασφαλισμένος  παύσει να καταβάλει ασφάλιστρα).  Η ασφαλιστική  εταιρεία δεν ενημερώνει με τους παραπάνω όρους τους ασφαλισμένους για τα μειονεκτήματα  που έχει η άσκηση των δικαιωμάτων εξαγοράς και ελευθεροποίησης, με αποτέλεσμα να  μην πληροφορούνται με διαφάνεια κατά τη σύναψη της σύμβασης ότι αν χρειασθεί να  εξαγοράσουν τα ασφαλιστήρια συμβόλαια θα βγουν ζημιωμένοι.  Ο  καταναλωτής δεν πληροφορείται έτσι ότι η ασφάλιση βαρύνεται με έξοδα πρόσκτησης  (διαμεσολαβούντων κλπ), ότι επιπλέον από τα ασφάλιστρα που καταβάλει παρακρατείται  μέρος αυτών ως «διοικητικά έξοδα», ενώ η εξαγορά επιβαρύνεται και με ποινή. Μάλιστα,  η ασφαλιστική εταιρεία παρακρατά προκαταβολικά τα «έξοδα» σύναψης της ασφάλισης,  με αποτέλεσμα ανάλογα με το χρόνο διάρκειας της ασφάλισης να χάνονται από την αποταμίευση  ή την επένδυση περίπου δύο ετήσια ασφάλιστρα. Το αποτέλεσμα είναι να αποταμιεύεται  εντέλει ένα μικρότερο μέρος του κεφαλαίου που καταβάλλει.  Ο  καταναλωτής, όμως, δεν λαμβάνει καμία ενημέρωση ούτε για το ύψος των παρακρατήσεων  αυτών ούτε απλά για το γεγονός των παρακρατήσεων. Ουσιαστικά ο καταναλωτής θα αρχίσει  να έχει απόδοση επί του κεφαλαίου του μετά την πάροδο των 2/3 του χρόνου διάρκειας  της ασφάλισης. Σε περίπτωση εξαγοράς ή ελευθεροποίησης της ασφάλισης, το κεφάλαιο  που ανακύπτει είναι για τους λόγους αυτούς μικρότερο του κεφαλαίου που προκύπτει  από την καταβολή των ασφαλίστρων. 

Η  απόφαση καταδικάζει την εναγόμενη ασφαλιστική εταιρεία στην καταβολή χρηματικής  ικανοποίησης 50.000 ευρώ για την ηθική βλάβη που υφίσταται το καταναλωτικό κοινό.  Οι παραπάνω αδιαφανείς όροι χρησιμοποιούνται πάντως από όλες τις εταιρείες που διαθέτουν  συνταξιοδοτικά προγράμματα ή ασφαλίσεις ζωής. Η  απόφαση θέτει πλέον ένα σοβαρό ζήτημα αποζημιώσεως των καταναλωτών που εξαιτίας  των αδιαφανών όρων παρασύρθηκαν σε ασφαλίσεις, δίχως να γνωρίζουν τις δυσμενείς  συνέπειες που θα έχουν σε περίπτωση που χρειαστούν  το κεφάλαιο της ασφάλισης ή αδυνατούν να καταβάλουν περαιτέρω τα ετήσια ασφάλιστρα.

Θα  πρέπει να επισημανθεί εν προκειμένω ότι η   απόφαση του Δικαστηρίου εστιάζει σε θέματα διαφάνειας. Ωστόσο, για την ακολουθούμενη  πρακτική το Υπουργείο Ανάπτυξης φέρει διαχρονικά ευθύνες, καθώς μέσα από την κατά  καιρούς έκδοση πολύπλοκων υπουργικών αποφάσεων, που διέφευγαν του πολιτικού και  κοινωνικού ελέγχου, συνέβαλε στην εδραίωσή της.   Η μη ενημέρωση των ασφαλισμένων για το ύψος τόσο των προκαταβολικών όσο και  των ετήσιων παρακρατήσεων, έχει ως συνέπεια να μην γνωρίζει ο καταναλωτής ότι οι  εγγυημένες αποδόσεις αναφέρονται σε ένα μόνο μέρος των ασφαλίστρων που καταβάλει,  εντέλει να μην γνωρίζει το (ακριβό) τίμημα που έχει η ασφάλιση. Το αποτέλεσμα είναι  να μην αναπτύσσεται ένας πραγματικός ανταγωνισμός ως προς κρίσιμα γνωρίσματα των  ασφαλίσεων ζωής και να υστερούν οι τελευταίες σε πλεονεκτήματα για τον καταναλωτή.  Οι δε ασφαλιστικές εταιρείες καταφεύγουν όλο και περισσότερο στην αδιαφάνεια για  να καλύψουν μειονεκτήματα των υπηρεσιών τους.   

Με τις   με αριθμό 711/2007 και 961/2007 αποφάσεις του Πολυμελούς Πρωτοδικείου Αθηνών  που εκδόθηκαν μετά από συλλογικές αγωγές της Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. κατά δύο μεγάλων τραπεζών  κρίνονται καταχρηστικοί 14 όροι που προβλέπουν  την επιβολή προμηθειών ή (δήθεν)  εξόδων  για τραπεζικές εργασίες ή προβλέπουν αυθαιρεσίες  στη διαμόρφωση των επιτοκίων. Πρόκειται για πλήθος όρων που κατά περίπτωση βρίσκουν  εφαρμογή στο ευρύ καταναλωτικό κοινό, επιβαρύνοντας αδικαιολόγητα τις καθημερινές  συναλλαγές των καταναλωτών με τις τράπεζες.

Ειδικότερα,  καταχρηστικοί κρίνονται με τις παραπάνω αποφάσεις οι όροι που προβλέπουν:

• την  επιβολή εξόδων για τις αναλήψεις μετρητών μέσω πιστωτικής κάρτας που κλιμακώνονται  ανάλογα με το ποσό ανάληψης  (από 3 έως  20 ευρώ)
• την  επιβολή εξόδων για την εξέταση αιτήματος δανειοδότησης που κλιμακώνονται  ανάλογα με το ποσόν του στεγαστικού δανείου  (από 550 έως 1.500 ευρώ)
• την  επιβολή προμήθειας για κατάθεση στο λογαριασμό τρίτου (1,40 ευρώ)
• στην  περίπτωση της σταδιακής εκταμίευσης του στεγαστικού δανείου την επιβάρυνση του δανειολήπτη  με τόκους για όλο το ποσόν του δανείου εξαρχής,  μολονότι αυτός δεν κάνει χρήση του ποσού που κατατίθεται σε δεσμευμένο καταθετικό  λογαριασμό
• την  καταστρατήγηση της διαφάνειας του κυμαινόμενου επιτοκίου στις πιστωτικές κάρτες  με τη δυνατότητα της τράπεζας για μεγαλύτερη αναπροσαρμογή από αυτή που προκύπτει  από την αύξηση των επιτοκίων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας
• την  επιβολή εξόδων κίνησης σε λογαριασμούς ταμιευτηρίου ή τρεχούμενους (0,80 ευρώ ανά  κίνηση μετά την τέταρτη κίνηση κάθε μήνα)
• την  επιβολή εξόδων αδράνειας (0,60 ή 1,00 ευρώ ανά μήνα) σε καταθετικούς λογαριασμούς  που παραμένουν ακίνητοι για διάστημα μεγαλύτερο των 18 μηνών
• την  επιβολή επιβάρυνσης στον δανειολήπτη 50 ευρώ για τη χορήγηση από την τράπεζα βεβαίωσης  οφειλών
• την  μονομερή από την τράπεζα διαμόρφωση του επιτοκίου καταθέσεων, δίχως αναφορά σε εύλογα  κριτήρια
• τον  περιορισμό της ευθύνης της τράπεζας σε περίπτωση που γίνει παράνομη χρήση του απωλεσθέντος  ή κλαπέντος βιβλιαρίου καταθέσεως
• την  επιβολή εξόδων  τήρησης και παρακολούθησης  στους λογαριασμούς καταθέσεων
• την  μονομερή μεταβολή  των όρων λειτουργίας των  λογαριασμών καταθέσεων
• τον  μονομερή καθορισμό των ημερών δέσμευσης και διαθεσιμότητας και μετάθεσης της έναρξης  τοκοφορίας αναφορικά με ποσά που κατατίθενται

Οι παραπάνω όροι  χρησιμοποιούνται σχεδόν από όλες τις τράπεζες, με υψηλότερες ή μικρότερες των παραπάνω  επιβαρύνσεων. Σύμφωνα με τη νομοθεσία, οι αποφάσεις  που εκδίδονται επί συλλογικής αγωγής, όπως οι  παραπάνω, ισχύουν και σε βάρος όλων των τραπεζών που χρησιμοποιούν τις ίδιες πρακτικές. Το παράνομο κέρδος,  το οποίο αποκομίζουν οι τράπεζες σε βάρος των καταναλωτών από τη χρήση των παραπάνω  καταχρηστικών αυτών όρων, ανέρχεται σε εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ. Αρκεί να επισημανθεί  ότι μόνο από τη χρήση των δύο πρώτων όρων, που εφαρμόζονται κατεξοχήν σε βάρος των  χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων που χρησιμοποιούν την πιστωτική κάρτα ως μέσο πίστωσης  για την κάλυψη των βιοτικών τους αναγκών,   οι τράπεζες εισπράττουν παρανόμως ετησίως, σύμφωνα  με μετριοπαθείς υπολογισμούς,  περισσότερο από 280 εκατομμύρια ευρώ. Αν  αναλογισθεί κανείς ότι και στο πρόσφατο παρελθόν έχουν κριθεί επίσης καταχρηστικές  και  πλήθος άλλων τραπεζικών πρακτικών, καθίσταται  σαφές ότι οι παράνομες επιβαρύνσεις έχουν κυριαρχήσει στην καθημερινή πρακτική των  τραπεζών.

Οι  καταναλωτές ασφαλώς μπορούν να διεκδικήσουν την επιστροφή των χρημάτων που έχουν  υποχρεωθεί να καταβάλουν σε εφαρμογή των παράνομων τραπεζικών πρακτικών. Άλλωστε,  και η Ε.Κ.ΠΟΙ.ΖΩ. θα προχωρήσει στην κατάθεση αποζημιωτικών αγωγών προκειμένου να  επιστραφούν χρήματα που παρανόμως εισπράχθηκαν στους καταναλωτές. Ωστόσο, για ευνόητους  πρακτικούς λόγους, στις περιπτώσεις που πρόκειται για μικροχρεώσεις, η διεκδίκηση  αυτή είναι σχεδόν αδύνατη. Η Πολιτεία θα πρέπει γι’ αυτό να θεσπίσει, κατ’ αντιστοιχία  προς άλλες ευρωπαϊκές χώρες, μέσα προστασίας που θα προβλέπουν την αποστέρηση των  παράνομων κερδών από τις τράπεζες και τη διάθεσή τους για κοινωφελείς σκοπούς. Τούτο  είναι αναγκαίο προκειμένου να επέλθει ένα αποτελεσματικό πλήγμα στα ίδια τα κίνητρα  που παράγουν τις παράνομες αυτές πρακτικές.

Οι  παραπάνω αποφάσεις θέτουν σημαντικό φραγμό στην πρακτική των άνισων, καταχρηστικών  και αδιαφανών όρων που επιβάλουν οι τράπεζες, εκμεταλλευόμενες την ισχύ τους, στους  καταναλωτές. Με βάση τις αποφάσεις αυτές οι καταναλωτές μπορούν να αξιώσουν πλέον  την επιστροφή των αυθαίρετων επιβαρύνσεων και των υπέρμετρων τόκων που κατέβαλαν  από το δανεισμό μέσω πιστωτικής κάρτας.

Οι  συλλογικές αγωγές αποτελούν ένα σημαντικό όπλο, που παρέχει η ελληνική νομοθεσία  στις οργανώσεις καταναλωτών, για την προστασία των συμφερόντων του καταναλωτικού  κοινού.